«Мне начальнік гродзенскай турмы казаў: «Калі ты ўжо, Вінаградаў, будзеш карысны». На што я адказваў, што я нейкі бескарысны»

Тройчы палітвязень датрымаўся да вызвалення з пекла, але кажа, што ў выніку ніводнай секунды не шкадуе, што атрымалася так, як атрымалася.

Павел Вінаградаў — унікальны чалавек. Ён быў палітвязнем тройчы — спачатку пасля пратэстаў прадпрымальнікаў у 2008-м, далей пасля Плошчы-2010. І нарэшце цяпер, пасля падзей 2020 года. І яго двойчы датэрмінова выпускалі ўказам Аляксандра Лукашэнкі — прытым што Павел ні разу не пісаў прашэнне аб памілаванні. Цяпер Вінаградаў трапіў у лік тых палітвязняў, каго дэпартавалі ў Літву 11 верасня 2025 года.

Павел не хавае, што ў трэці раз пайшоў у турму фактычна добраахвотна. На яго завялі крымінальную справу, але пакінулі дома, даючы магчымасць з’ехаць. Але Вінаградаў усвядомлена застаўся — бо ён жа ўжо вопытны ў турэмных справах чалавек, таму зможа, калі што, дапамагчы маладым палітвязням.

Але абсалютна ўсё пайшло не па плане. Яго адправілі да рэцыдывістаў, дзе палітвязняў амаль не было, а пасля ў выніку правакацыі ўвогуле перавялі ў «нізкі статус» — на самае дно турэмнай іерархіі.

Пра тое, як выжыць у гэтых жахлівых умовах і застацца са здаровай псіхікай — Павел Вінаградаў расказвае ўпершыню пасля вызвалення.

— Я правільна разумею, што цябе пасадзілі за злы допіс пра Латушку?

— Там было напісана, што ён няправільна сябе паводзіць. Гэты пост яшчэ вісіць у мяне ў фэйсбуку. Можна пачытаць, але там не толькі пра Латушку. Там быў пост, дзе я наехаў на сваіх. То-бок там і на Латушку, які незразумела навошта заклікаў выходзіць людзей на вуліцы 9 мая [2021 года], хаця было ўжо зразумела, што ніхто не выйдзе. Тады ўжо ніхто не выходзіў, і заклікаць да гэтага людзей — гэта проста гнаць іх у турму.

Яшчэ я там наехаў на Франака Вячорку, які тады ўсё «перамовы-перамовы, зараз-зараз, вось-вось». Мне было незразумела, якія ўвогуле перадумовы для гэтага.

То-бок я наогул вельмі рэдка наязджаю на сваіх, але часам патрэбны хтосьці, хто скажа ім прама, што яны робяць херню і займаюцца хернёй. Я б хацеў, каб калі б я так рабіў, то каб таксама хтосьці знайшоўся і сказаў: «Паша, так рабіць нельга, рабі, калі ласка, па-іншаму».

Я тады вельмі баяўся, што мне за гэты пост дадуць у выканкаме значок ганаровага члена БРСМ.

— А далі пяць гадоў.

— Так… Дарэчы, калі на судзе мне далі пяць гадоў, там былі мае бацькі. А паколькі я несур'ёзна ставіўся да ўсяго гэтага, я думаў крыкнуць у залу: «Мам, тат, нарэшце я атрымаў пяцёрку!». Але вырашыў усё ж гэтага не рабіць, таму што я гляджу, там у зале слёзы нейкія… Думаю, зараз так жартаваць не буду. А цяпер я выйшаў, усё, магу жартаваць.

Даведка. У допісе Вінаградава расказвалася пра няправільную стратэгію апазіцыі, а таксама быў адзін нецэнзурны сказ пра Лукашэнку: што ён ужо пабіў усіх, каго хацеў. Гэта і палічылі паклёпам на Лукашэнку.

— Паколькі цябе саджалі ў некалькі этапаў, у цябе была магчымасць з'ехаць. Але ты заставаўся. І вось філасофскае пытанне: калі ў ШІЗА Ваўкавыска ты адмарожваў сабe ўсё, што мог, то не думаў, што, можа, у 2021‑м пагарачыўся і трэба было звальваць?

— Мне вельмі хацелася б сказаць, што я ўвесь свой тэрмін быў стойкі як скала і непарушны воін рэвалюцыі, але гэта не так. Натуральна, былі ў мяне хвіліны слабасці, натуральна, быў страх, натуральна, я думаў: «Ёпрст, Паша, у які ж блудняк ты добраахвотна ўлез?»

Але, ведаючы, як усё ў выніку атрымалася, я не шкадую ніводнай секунды, што атрымалася так, як атрымалася.

Але зноў жа: калі б мне тады, у 2021 годзе, хто-небудзь пералічыў усё, што са мной будзе, і не сказаў, як гэта ўсё скончыцца — то-бок што я буду ў парадку, што я там з усім спраўлюся, што ўсё будзе норм, — я б на 100% у тую ж секунду сабраў бы грошы, дакументы, тэлефон і пабег бы ў бок мяжы.

— Ты тады прымаў рашэнне на падставе сваіх прынцыпаў, свайго вопыту. Але мог уявіць — ну хоць тэарэтычна — такі трындзец, у якім апынуўся?

— Нічога падобнага. Я думаў, што гэта будзе нешта тыпу адседкі ў 2011 годзе, калі я сядзеў за масавыя беспарадкі — 2010. Я думаў: «Ну з'езджу, пасяджу, сябе пакажу, людзей пагляджу, пазаймаюся спортам, пахудзею, пачытаю якіх-небудзь кніг. Буду дапамагаць сваім, таму што нашых да храна, вопыту ў іх у гэтых рэчах мала, ім патрэбна падтрымка».

— І тут яшчэ такая экзістэнцыйная дылема. Ты застаўся з пацанамі, але, адпаведна, жонка з сынам засталіся без цябе. [Жонка] Святлана табе пасля не выказвала, што ты зрабіў не той выбар?

— Гэта было рашэнне, якое я не мог прыняць самастойна. Я, натуральна, пагаварыў са Светай.

Кажу: «Света, так і так, я не хачу з'язджаць з краіны. Я бегчы ад іх не буду. Я паспрабую дапамагчы тым, хто там сядзіць». Света сказала: «Так, вядома, мы разам справімся з гэтым. Мы ўсё гэта перажывём».

Гэта была першая размова. Потым была другая размова, дзе мы падсумавалі яшчэ раз. І мне, і Свеце тады здавалася, што максімум мне дадуць тры гады. Ну і мы разлічвалі на тое, што будзе нейкае там масавае памілаванне ці што-небудзь тыпу таго, таму што я падазраваў, што ў Лукашэнкі ёсць жаданне перагарнуць гэтую старонку, зараз ён усіх папалохае і спыніць.

У прынцыпе, так, уласна, і павінна было быць. 6 верасня 2022 года, сяджу я ў Оршы ў ШІЗА, лячу свой туберкулёз і слухаю па радыё, як Лукашэнка кажа, што ўсё, як бы зараз амністыя. А потым ён неяк рэзка перадумаў, і па гэтым жа радыё сказалі, што выйдуць толькі тыя, хто падпіша прашэнне аб памілаванні.

Я тады вельмі моцна спалохаўся і засумняваўся ў сваіх сілах, таму што я там мог даць слабіну і падпісаць гэтае прашэнне, таму што вельмі хацелася на волю.

Але потым па гэтым жа радыё сказалі, што не, ніхто не выйдзе. Але вы пішыце памілоўкі, і ўсё ў вас будзе добра. Спадзяйцеся на лепшае.

— Ты сказаў, што хочаш пацанам дапамагчы. Але ты ж ішоў як рэцыдывіст. Ты ўвогуле з кімсьці з палітычных там перасёкся ці не?

— Калі я сядаў у турму, то шчыра меркаваў, што калі судзімасць у мяне знята, то я буду сядзець з першаходамі, то-бок з людзьмі, якія [ў зняволенні] першы раз. Але маё веданне пенітэнцыярнай сістэмы Беларусі аказалася даволі слабым. І сядзеў я з строгім рэжымам.

І мне спачатку было вельмі дзіўна і нават трохі крыўдна, што я прыехаў дапамагаць палітычным, а палітычных на строгім рэжыме, уласна, і няма. Але потым яны сталі з'яўляцца ўсё часцей і часцей. То-бок гэта былі людзі, якія калісьці, дапусцім, сядзелі за наркотыкі ці хуліганку, а потым удзельнічалі ў пратэстах. Або людзі, якія п'яныя напісалі камент, што пайшоў нейкі міліцыянер нах**, і ім за гэта прыляцела.

А потым была гродзенская турма, куды адпраўлялі горшых з горшых. Там ужо збіраліся хлопцы, якіх круцілі па 411, якія ўжо не першы раз сядзелі за палітыку, такія хлопцы тыпу Міколы Дзядка, Пашы Севярынца. Там мы сустракаліся часцей, але наша месца сустрэчы — гэта быў, вядома ж, ізалятар.

Нас яны ў камерах не канцэнтравалі, а вось у ізалятары мы перасякаліся. Натуральна, не ў адной камеры, але была магчымасць сувязвацца, неяк перакрыквацца альбо праз вентыляцыю, альбо праз туалет.

— Тыповы першаход — нейкі закладчык ці п'яны забойца, які калі працверазеў, дык ужо і адэкватны чалавек. А тыповы рэцыдывіст — гэта хто? Наколькі з ім магчыма камунікаваць ці маральны лад там ужо падарваны?

— Асноўная маса людзей, якія сядзяць на строгім рэжыме — гэта закаранелыя злачынцы, у якіх жыццё — гэта турма. То-бок скраў, выпіў, у турму. Самае папулярнае злачынства — гэта артыкул 205, крадзеж. Або 328, распаўсюднікі ці спажыўцы наркотыкаў, якіх зняволенне нічому не вучыць. Яны працягваюць займацца наркотыкамі і зноў прыязджаюць у турму.

Натуральна, там у асноўнай масы ні радзімы, ні сцяга, нічога святога. Я нават не ведаю, як гэта апісаць.

Часам мне нават прыходзілі думкі, што ўвогуле незразумела, навошта гэтых людзей выпускаць. То-бок навошта ім самім на свабоду? Калі яны вызваляюцца з калоніі па тэрміне і пакідаюць нейкаму свайму даверанаму чалавеку сумку са сваімі рэчамі — спартыўны касцюм, робу, кубкі, лыжкі. Усё, пакідаюць, кажуць: «Ты падтрымай у сябе, я прыеду з наступным тэрмінам і ў цябе забяру».

— А ў цябе былі там сябры?

— Я вельмі слаба веру ў сяброўства на строгім рэжыме, таму што я наглядзеўся столькі подласці. Вось ёсць два сямейнікі, то-бок гэта людзі, якія вядуць агульную гаспадарку — гадамі разам перакусваюць, разам закупляюцца цыгарэтамі, дзеляцца пасылкамі, перадачамі. І ў нейкі момант адзін з сямейнікаў вырашае аблегчыць душу і расказаць свайму сябру пра тое, як ён здзейсніў забойства, а труп не знайшлі.

А потым гэтага чалавека выклікае аператыўнік, кажа: «Так, я ўсё ведаю. Труп вось там. Пішы яўку з павіннай».

А яго сямейнік, які яго здаў, атрымлівае за гэта два блокі цыгарэт і 300 грамаў гарбаты. Вось яна цана сяброўства.

Раней за падобныя рэчы [стукача] адпускалі па УДВ. Зараз не. Дадуць цыгарэты, гарбаты — і ўсё. Колькасць людзей, якія стучаць там на сваіх сяброў і суседзяў, зашкальвае проста. Іх ужо аператыўнікі выганяюць самі, кажуць: «Ідзіце адсюль, нам не трэба, каб вы былі карысныя». А там стандартны зварот да аператыўніка — «дазвольце быць карысным».

Мне начальнік гродзенскай турмы казаў: «Калі ты ўжо, Вінаградаў, будзеш карысны». На што я яму адказваў, што я нейкі бескарысны.

— Давай пяройдзем да нізкага статусу, у якім ты апынуўся.

— Не-не, называй усё сваімі словамі. Пе-ту-шат-ня. Было так. Спачатку мяне на Валадарцы пасадзілі ў спецыяльную камеру, дзе на восем месцаў нас трое. Я адразу зразумеў, што нешта не тое. У іх была «Зала», калонкі, усе навінкі. Мая жонка яшчэ не глядзела другі сезон «Вядзьмака» на волі, а ў мяне ўжо была магчымасць паглядзець там.

Гэта была адзіная камера, дзе я быў бяднейшы за ўсіх. І там мяне спрабавалі падвесці: «Слухай, вось ты круцішся ў гэтых колах, у цябе там ёсць знаёмыя геі?» Кажу: «Не, знаёмых геяў у мяне няма».

Прыязджаю я потым у калонію, ну і думаю: усё. Не атрымалася ў іх на Валадарцы, значыць, і ў зоне нічога ўжо не будзе. А мне там адзін чалавек і кажа: «Паша, будзь асцярожны. Тут у Ваўкавыску ўвогуле адбываюцца часам дзіўныя рэчы. І ў людзей з'яўляецца грэбень на галаве. То-бок іх за нешта па ўказцы адміністрацыі заганяюць у петушатню».

Я прыехаў, мяне адразу кінулі ў ШІЗА. Потым у санчастку, таму што знайшлі пляму на лёгкім. І я там захацеў купіць сабе паесці. Пачаў пытацца ў актывістаў, якія працуюць у санчастцы, кажу: «Хлопцы, ёсць цыгарэты, давайце мяняцца. Паднясіце мне сала і каўбасы». Яны сказалі, што нічога няма.

А потым падышоў адзін чалавек і кажа: «Сала, каўбасы няма, ёсць вафлі. Будзеш браць?» Усё, прынёс ён мне гэтыя вафлі, абмяняліся. Гэты чалавек сыходзіць.

Праз дзве секунды адчыняюцца дзверы, заходзіць заўхоз, кажа: «Ты ведаеш, у каго ты гэтыя вафлі купіў?» Я кажу: «Не, а што?» «Ты ў пеўня іх купіў!» І ўсё, зачыняе дзверы. Вось гэта справы, думаю.

Але мне спачатку падалося, што гэта так, непаразуменне невялікае. Усё ж такі строгі рэжым, гэтыя сітуацыі разрульваюцца лёгка. Ён мяне не папярэдзіў, што ён певень, хоць павінен быў. І тут прыходзіць чалавек, які прадставіўся сматрачым за строгім рэжымам у Беларусі, асуджаны Дзмітрый Крайко, у крымінальным свеце мянушка Змей. Побач з ім два яго кенты. І па выніку гутаркі кажуць: «Усё, ты цяпер, карацей, певень».

— А ты можаш сказаць: «Я не буду», — і пайсці да звычайных мужыкоў?

— Я магу гэта сказаць, але мне хутка патлумачаць фізічна, што так рабіць не варта. Магчыма, патлумачаць самі мужыкі, да якіх я пайду, таму што хоць усе ўсё выдатна разумеюць, але ніхто не хоча апынуцца ў петушатні. А калі яны пагодзяцца з тым, што я буду побач з імі, то гэта будзе мінус ім, і яны таксама трапяць у петушатню.

Альбо мне там патлумачаць спецыяльныя людзі, у якіх ёсць дабро на фізічнае пакаранне, што так рабіць не варта. Альбо мяне проста зачыняць у ШІЗА назаўсёды. Мяне адгародзяць ад грамадства, буду ўтрымлівацца адзін, і дзеля маёй бяспекі ў тым ліку. То-бок можна было зрабіць так, але я так не хацеў. Я кажу: «Добра, пойдзем у петушатню».

— Дык а хто зрабіў гэту правакацыю?

— Потым да мяне падышоў чалавек, у якога блатныя прасілі ўпрацаваць мяне. Гэты чалавек зразумеў, што я за палітыку, кажа: «Не-не, я ў гэтым не ўдзельнічаю». А потым знайшлі гэтага прыбіральшчыка ў санчастцы, з вафлямі, ён пагадзіўся паўдзельнічаць.

З ім я таксама гаварыў. Ён мне таксама сказаў пасля: так і так, Паша, да мяне падышлі, сказалі, вось я ўсё і зрабіў. Тыпу, не сярдуй, не трымай зла.

— А яму за гэта ўзнагарода была якая? Ці проста не пабілі — і тое добра?

— Наколькі я ведаю, ніякіх узнагарод не было. Усе гэтыя рэчы робяцца за «баюся». То-бок яны ўсе баяцца там адмовіць міліцыі, аўтарытэтам — то-бок тым, хто корчаць з сябе аўтарытэтаў у зоне. Ну і да таго ж ён і так стукач, у яго і так там было цёплае месца, праца ў санчастцы.

— Ты апісваў тыповага рэцыдывіста. А тыповы рэцыдывіст у нізкім статусе — гэта хто?

— Ёсць агульныя рысы са звычайнымі рэцыдывістамі — гэта нізкі ўзровень адукацыі, нізкі ўзровень інтэлекту, нізкі ўзровень прыстойнасці нейкай. Іх і так адрынула грамадства, у якім яны жывуць, з імі не вельмі хочуць перасякацца і на волі. І ад таго, што гэта самае дно крымінальнага свету, многія запускаюць сябе і фізічна, і маральна. Брудныя, смярдзяць, перастаюць мыцца. Многія ідуць стучаць.

Паколькі ў крымінальным свеце іх нічога добрага не чакае, яны ідуць у міліцыю: «Дапамагайце, абараніце, а мы там будзем вам за гэта даваць нейкую інфармацыю». Адміністрацыя ўсё ж такі там змагаецца з гвалтам, і з фізічным, і з сэксуальным. Такога практычна ўжо цяпер няма.

— Дык а за што яны сядзяць? Гэта нейкі педафіл, які вызваліўся і зноў пайшоў дамагацца школьнікаў, ці як? І ці ўвогуле вялікі працэнт несэксуальных артыкулаў у тых, хто ў нізкім статусе?

— Большасць з іх сядзяць не за злачынствы сэксуальнага характару. За такія злачынствы ў петушатні, напэўна, працэнтаў 20. Так, ёсць педафілы.

Ёсць і тыя, хто нечым не спадабаўся адміністрацыі. Адміністрацыя прыходзіць да сваіх блатных, якія на іх працуюць, і кажа: «Стварыце сітуацыю, рабіце ўсё, што хочаце». У мяне ёсць прыклад, я бачыў гэта асабіста. Чалавек у гродзенскай турме напісаў скаргу на адміністрацыю, і яго закінулі ў петушыную камеру. І ўсё.

Яшчэ ёсць людзі, якія вялі камерцыйныя справы з пеўнямі — па нейкай прагнасці ці недальнабачнасці, а можа быць, ім проста ўсё роўна. І ёсць невялікі працэнт людзей, якія збіраюць рэчы і кажуць: «Мне ўсё надакучыла, я цяпер певень». І сыходзяць туды добраахвотна.

— Дык а матывацыя якая. Там што, весялей?

— Напрыклад, у Ваўкавыску сярэдні певень жыве багацей за сярэдняга мужыка. То-бок у пеўня ёсць шмат магчымасцей, дзе падзарабіць. Гэта мыццё, уборка прыбіральняў і не прыбіральняў, неважна. Ёсць сітуацыі, калі геі трапляюць у зону, і ім вельмі хочацца аднаполага сэксу. Яны пачынаюць гэта практыкаваць, ну і рана ці позна ўсё ўскрываецца, як звычайна.

Яшчэ ёсць людзі, якія там па няведанні камусьці узбоўтнуць, што практыкуюць кунілінгус. Там людзі не сочаць за языком, расказваюць пра сваё сэксуальнае жыццё. Напрыклад, як там яму дзяўчына рабіла мінет, а яны потым з ёй цалаваліся. І ён таксама трапляе ў петушатню.

— Які ўзровень дэградацыі ў гэтых людзей у нізкім статусе? Максімальны?

— Гэта было не пры мне, але пры вялікай колькасці людзей, таму я веру ў гісторыю. Сядзяць у ПКТ, петушыная камера. І ў кагосьці ёсць курыць, а ў кагосьці няма. І чалавек, у якога няма курыць, клянчыць: «Ну хлопцы, ну дайце пакурыць».

Яму не даюць, але ў канцы ён кажа: «Ну хочаце, я вось што заўгодна зраблю? Вось што заўгодна!» І яму нейкі грамадзянін, таксама асабліва гумарны, паказвае свае маральна-этычныя прынцыпы і якасці, кажа: «Добра, зараз я насяру, зжарэш маё гаўно, дам табе пакурыць». Ну і ўсё, садзіцца, сярэ. Той, які хацеў пакурыць, бярэ какашку, пачынае яе есці. Яму становіцца моцна нясмачна. Ён кажа: «Хлопцы, ну дайце хоць прыправы». Яму пасыпалі гаўно прыправай, ён даеў — і яму далі пакурыць.

— А ўсе астатнія проста сядзяць вакол і рагочуць? Тыпу прыкольнае шоу?

— Так, угараюць. Ім гэта смешна, вельмі смешна.

— Добра, ён пакурыў. Не ведаю колькі яму там далі, можа, пачку…

— Якую пачку?! Цыгарэту, адну цыгарэту!

— Але праз пару гадзін яму зноў захочацца курыць. І што будзе далей?

— Прыдумаюць што-небудзь яшчэ. Напрыклад, давайце вы мне дзесяць разоў дасце дубінкай па задніцы. Там у іх была дубінка ў камеры, з бутэлькі зробленая, такая булава.

Гэта таксама выпадак рэальны, праўда, з іншым чалавекам. Ён сказаў: «Я хачу курыць, дайце мне, калі ласка, цыгарэту, і пабіце мяне. То-бок я разумею, што вы мне не дасце проста так, але каб вы атрымалі нейкае задавальненне, ударце мяне дзесяць разоў гэтай дубінкай па жопе». Усё, яму б'юць па жопе, застаюцца сінякі, ён курыць, задаволены.

— І яму так яшчэ сядзець гадоў з дзесяць?

— Так. Але вось гэтае імгненнае жаданне пакурыць у іх пераважае над усім астатнім. Над гонарам, годнасцю, болем, страхам.

— А ў цябе ў камеры быў нейкі такі трэш? Што спіш ты і чуеш, як там людзі адасобіліся на туалеце?

— Пры мне гэтага не адбывалася, але я з тых людзей, да якіх прыставаў мужык (смяецца). Сядзеў я ў гродзенскай турме, у камеры трое. І калі сукамернік выходзіў на прагулку, мы заставаліся ўдвух. Ён такія тэмы заводзіў: «А вось я рана пачаў сэксуальнае жыццё, мяне згвалціла настаўніца. І ў зоне ў мяне былі адносіны». А я не разумею ні храна наогул. Ну былі і былі, я наогул не схільны да павучанняў на гэтую тэму.

І ў нейкі момант раз мяне за калена кране, два за калена кране. Я кажу: «Слухай, ты спыні наогул, гэта нейкая страшная фігня, мне вельмі непрыемна. Ты больш не рабі так, трымай межы».

А потым, калі я ўжо пераехаў у іншую камеру і мне пачалі пра гэтага чалавека расказваць людзі, якія яго ведаюць, я зразумеў, што гэта як раз-такі былі тыя самыя дамаганні. Ён мяне хацеў, але як бы… Госпадзі, як гэта правільна выказацца ў сур'ёзным выданні?.. Карацей, ён хацеў быць у пасіўнай пазіцыі гомасэксуальнага сэксу. То-бок ён не хацеў мяне трахаць. Ён хацеў, каб я яго трахаў!

— А калі ты яму сказаў, што табе не падабаецца, ён проста адваліў ці яшчэ працягваў?

— Ён проста адваліў, нічога больш не было. А потым мы з ім зноў апынуліся ў адной камеры, і ён адтуль даволі хутка пераехаў, таму што чалавек, у якога ён у камеры закахаўся, пачаў аказваць знакі ўвагі мне. І той праз рэўнасць пераехаў. Там былі знакі ўвагі не сэксуальнага характару, а проста чай зварыць, нейкую цукерку мне даць. Нават адзін раз памыў мне адзенне, калі я выйшаў з ШІЗА.

І вось гэты чалавек, які да мяне прыставаў, паглядзеў, што яго каханне аказвае знакі ўвагі іншаму, занерваваўся і з'ехаў.

— Дурное пытанне, але ад гэтага ў моманце самаацэнка павышаецца?

— (рагоча) Павышаецца. Я хлусіць не буду. То-бок я не ведаю, навошта мне гэта трэба, але сам факт таго, што я сімпатычны і падабаюся геям, мяне прыкалвае.

— У цябе ёсць разуменне, чаму вось менавіта цябе вырашылі праз усю гэтую штуку з нізкім статусам прапусціць? І на якім узроўні гэтае рашэнне прымалася? Бо калі ты кажаш, што гэта яшчэ з Валадаркі, то атрымліваецца, гэта ад старта хтосьці прыдумаў.

— Я не ведаю. У мяне склалася ўражанне, што на Валадарцы ім трэба было проста пасадзіць мяне на кручок, каб потым я, магчыма, пісаў ім яўкі, інакш яны б там мне пагражалі. Таму што, шчыра кажучы, мае сукамернікі не моцна стараліся. То-бок адзін раз паспрабавалі. Не атрымалася? Ну і добра.

Як потым высветлілася, у дзень майго прыезду ў калонію Ваўкавыска на гары побач з калоніяй з'явілася два сцягі — беларускі і ўкраінскі. І пад беларускім была запіска: «Вінаград, трымайся!» Людзей не знайшлі, хоць апытвалі ў калоніі практычна ўсіх. То-бок палітычных усіх, акрамя мяне і Емяльянава. Ніхто нічога, натуральна, не ведаў. А я наогул не ведаў нават, што гэта адбылося.

Думаю, што пасля сцягоў у маю падтрымку альбо адміністрацыя ўстановы, альбо нейкі ГУБАЗіК з волі сказаў: «Не-не-не, зараз тут яго яшчэ будуць падтрымліваць. Ні храна сабе, давайце-ка вы пакажыце яму яго месца». Ну і мне, адпаведна, паказалі месца.

Чалавек, які гэта рабіў, на той момант быў намеснікам начальніка аперчасткі, ён адказваў за ўсіх экстрэмістаў у калоніі. Сяргей Нікадзімавіч Самушчык. Ён дырыжор гэтага працэсу.

— Як можна, будучы адэкватным чалавекам са здаровай псіхікай, прайсці праз вось гэты ўвесь трэш і на пазітыве ўзгадваць прыколы, а не тое, што цябе чатыры гады прытрымалі ў пекле?

— Мне куча народу задае гэтае пытанне, і я адказваю на яго аднолькава.

Калі ў табе ёсць трошкі вар'яцтва, то калі ты прыязджаеш у гэтае вар'яцтва, то ў цябе як бы прышчэпка. На цябе гэтыя ўсе ўжо прыколы не працуюць.

Ну і не трэба забываць, што я з тых людзей, якія ў турму ішлі добраахвотна. Я ведаў, што мяне пасадзяць, я свядома адмовіўся з'язджаць. У мяне былі мэты і задачы, якіх я павінен быў дасягнуць у месцах пазбаўлення волі. Ну і мая схільнасць да авантурызму і прыгодаў, вядома, тут таксама адыграла ролю.

Я абсалютна не крывячы душой магу сказаць, што строгі рэжым Рэспублікі Беларусь — гэта самае цікавае месца на планеце Зямля з усіх, дзе я бываў за ўсё сваё жыццё. Яно ж самае паганае.

Я не люблю скардзіцца, таму што было хрэнова часам, было часам вельмі хрэнова, вядома, там усё ж такі не дзіцячы лагер «Крыничка». Мне было дрэнна, але далёка не заўсёды.

— Ты ўжо быў тройчы палітвязнем. Як думаеш, ты ўжо ў фінале ці яшчэ можа быць і працяг?

— Гэта першае цяжкае пытанне, на якое ў мяне добрага адказу няма нават для сябе самога. Я цвяроза разумею, што я цяпер з сям'ёй у іншай краіне. Калі мне вяртацца, то гэта вяртацца адразу ў турму. І ўрэшце рэшт я пакуль вяртацца і не маю намеру.

Таму, магчыма, гэта была мая фінальная адсідка. І я цяпер займуся не палявой працай, да якой я прывык, не апазіцыянерствам на вуліцах, а, можа, чымсьці офісным.

Я спадзяюся, што гэта быў апошні раз, але пастаянна сабе нагадваю: «Паша, ніколі не заракайся», — таму што можа быць усё што заўгодна, нават тое, чаго ўвогуле не можа быць. Напрыклад, што чалавека два разы выпускаюць у Беларусі па прашэнні аб памілаванні, а ён гэтага памілавання два разы не прасіў. І пасля гэтага мне яшчэ хтосьці будзе казаць, што снарад у адну лунку не падае. Падае, хлопцы, падае.